Kaffi er ein fastur partur av hvørjum føroyskum húsarhaldi. Vit drekka kaffi – nógv kaffi. Og tað hava vit gjørt, síðani einahandilin í 1750 fór at selja tað, og drekkamunnurin síðani bleiv fastur parturav gerandisdegnum hjá føroyingunum. Mátin, vit drekka kaffi, hevur nærum verið óbroyttur øll hesi árini til í 80’unum, tá fyrsti koppurin av espresso varð bryggjaður í SMS. Kaffistovurnar drógu so spakuliga suðurevropeiska kaffimentanina við caffelatte, cappuccino og espresso yvir um Atlantshavið, og tá Baresso so læt upp í Føroyum, rakti tann amerikanska serkaffi-mentanin okkum. Nú skuldi kaffið gjarna vera kalt, blandað við róma, ísi og siroppi – og tá fóru vit eisini at drekka kaffi to-go.

DREKK KAFFI SUM VÍN
Tann sami áhugin, sum vit hava havt fyri víni, vínframleiðslu og drúvum, er seinastu árini kveiktur fyri kaffi, og tað er als ikki uttan orsøk. Sært tú kaffi eitt sindur sum vín, so fært tú latið upp fyri eini nýggjari verð av smakkum og upplivingum. Kaffi er í dag blivið nakað, tey dygdar tilvitaðu vilja vita meir um, og tí spyrja tey, hvaðani bønirnar stava, hvussu tær eru brendar, og hvussu tey sjálv bryggja sítt kaffi á bestan hátt. Flestu føroyingar bryggja tó framvegis við kaffi sløgum sum Merrild ella Gevalia, sum eru bønir, ið eru blandaðar frá ymsum lands- og heimspørtum.

Tú kanst fáa eyga á nógvar líkheitir millum kaffi og vín, og fyri 50 árum síðani var tað nettupp eisini vanligt at drekka vín, sum var gjørt úr ymsum blandaðum drúvum. Líka sum vín, so kemur kaffi eisini sunnanífrá, og bæði innihalda fleiri hundrað ymisk smakki- og aromaevni. Meðan vín kemur frá drúvum, kemur kaffi frá berum, sum vaksa á runnum. Vínkennarar smakka týðiligan mun á drúvum, og tað stendur altíð á eini góðari fløsku av víni, hvørjar drúvur eru brúktar. Ein kaffikennari kann á sama hátt smakka seg fram til upprunan á bønunum, og tá tú keypir góðsku kaffi, fært tú altíð at vita, hvaðani bønirnar eru. At brenna gott kaffi er eitt satt kynstur, og ein smakkar týðiliga á bønunum, um brennarin hevur havt ein ringan dag, tí úrslitið kann vera ymiskt. Tað er ein partur av sjarmuni og er við til at knýta eitt band millum teg og tað, tú koyrir í munnin - og ikki minst tann, sum framleiðir tín mat og títt drekka. Tað skapar virðing fyri rávøruni.

Óbrendar bønir lukta meiri av hoyggj enn av kaffi, tí tað er ikki, fyrr enn tú brennir bønina, at smakkur og aroma koma fram. Nýbrent kaffi smakkar best ella mest nakrar dagar eftir, tað er brent. Tað kann halda sær millum 4-12 vikur og skal goymast vart móti vætu, luft og ljósi. Aftan á tað byrja oljurnar at trána og smakka at. Kaffi heldur sær fleiri ár, áðrenn tað verður vandamikið at drekka. Tíbetur. Men tíverri hevur tað eisini ført við sær, at hópframleiðarar kunnu seta haldførisdagsetingina langt frá framleiðsluni, og tí drekka vit ofta kaffi, sum er brent fyri einum til tveimum árum síðani.

ÚTGERÐIN
Nú kemur tað stuttliga – at bryggja og drekka kaffið. Sama um tú bryggjar við maskinu, stempli, dripp ella espressomaskinu, so eru nøkur grundleggjandi stig at taka á leiðini til allarbesta koppin av kaffi. Tað mest avgerandi og týdningarmesta stigið er at skaffa eina góða kvørn. Kvørnirnar, sum líkjast einum umvendum blendara, mala ikki bønirnar eins, og tað er í veruleikanum tað týdningarmesta, annars hálar tú ov nógvar beiskar smakkir úr bønunum.

Kaffi og reingerð hanga eisini neyvt saman. Tá tú drekkur kaffi av gomlum maskinum á stórum arbeiðsplássum, smakkar tú týðiliga tær tránaðu oljurnar, tí tær seta seg fastar allastaðni. Vaska tí útgerðina regluliga. Filturið í stempulkannuni skal vaskast hvørja ferð, traktin og kannan á maskinuni skal vaskast hvørja ferð og espresso maskinan skal gerast rein gjølla eftir hvønn kopp, tú bryggjar. Kvørnina skalt tú reingera við serligum bønum av og á.

BRYGGJAÐ VIÐ TRAKT OG FILTRI
Við trakt og filtri fært tú ein kláran, reinan og delikatan smakk, og tað egnar seg væl, um tú vilt hava ein ordiliga góðan svartan kopp av kaffi. Tú skalt skaffa tær eina góða kannu at stoyta úr, eina góða trakt, gott kaffifiltur – og góðar bønir til høvið sjálvandi. Mongdin millum kaffi og vatn er avgerandi, og tí skalt tú brúka eina neyva vekt, og eins týdningarmikið er bryggitíðin. Vanligt er at siga 60 g kaffi pr. litur av vatni. Máta upp, mal bønirnar miðalfínt og kóka vatnið. Set filtrið í traktina og skola fyrst ígjøgnum einaferð við kókaðum vatni fyri at hita traktina og fyri at skola filtrið, so bleikievni og annað ikki smakkar at. Kaffi tolir undir ongum umstøðum kókandi vatn, so bíða til vatnið er millum 92 og 95 stig. Tað svarar til, at tú letur vatnið standa í ein minutt, tá tað er kókað. Kaffi er 99 prosent vatn og tí hevur vatn góðskan nógv at siga. Vatnið í Føroyum er bæði reint og kálkleyst, sum ávirkar og onkuntíð oyðileggur smakk og aroma í kaffi – so tær nýtist ikki at filtrera vatnið, sum fleiri mæla til í útlondum, og tú kanst gleða teg yvir, at tú fært ein nógv lívligari og djypri smakk í títt kaffi her heima í Føroyum. Um bønirnar eru góðar og nýbrendar, fer kaffi at bobla og lyfta seg. Brúka hendurnar til at veittra luktin upp til tín, tí angin er ein stórur partur av gleðini við at bryggja. Tá 30 sekund eru farin, stoytir tú spakuliga restina í. Stoyt í smáarrundingar og ikki úti við kantin, tí so rennur vatniðbara beint niður í kannuna. Stoyt varisliga, so tað tekur 2 minuttir at fáa tínar 400 ml at renna ígjøgnum. Vilt tú bryggja við maskinu, so kanst tú eisini fáa ein góðan smakk úr tí – tú skalt bara minnast til at hava eina sera reina maskinu og brúka rætta framferðarháttin. Brúka 60 gramm av kaffi til 1 litur, kvørna kaffið millumfínt, skola filtrið og bryggja ikki meir, enn tú ætlar at drekka innan fyri hálvanannan tíma. Tú eigur ongantíð at hita kaffi á hitaplátu, tí tá oyðileggjast smakkirnir fullkomiliga.

ESPRESSO
Einhvør við virðing fyri kaffi eigur eina espresso maskinu. Við espressomaskinu er tað stuttligt at eksperimentera við bæði at bryggja kaffi og skúma mjólk til cappuccino, flat white og cortado. Espresso er ein serstakur máti at bryggja kaffi, sum hendir, tá vatn millum 92 og 95 hitastig verður - við einum øgiliga høgum trýsti á umleið 9 barr – trýst gjøgnum eina samantrýsta portión av fíntmalnum kaffi uppá umleið 25 sekund. Hesin bryggi hátturin trýstir eina rúgvu av smakki og oljum úr bønunum. Kaffið verður tjúkt og mjúkt og við einum lítlum lagi av skúmi á toppinum, sum kallast crema. Crema er týdningarmikið at fáa rætt, tí í tí eru nógvir smakkir, og um tú vilt gera tín espresso til cappuccino ella cortado við skúmaðari mjólk, stoytir tú mjólkina, so hon leggur seg undir og lyftir títt crema upp, so fyrsti smakkurin er kraftigur, sjálvt um tú hevur blandað nógva mjólk í. Tú skalt kvørna títt kaffi javnt og trýsta tað øgiliga tætt saman í tína filturkurv, sum tú setur upp undir tína maskinu. Tað er umráðandi, at tú stampar kaffið rætt, tí – aftur – vatnið finnu lættasta vegin út, og hevur tú ikki stampað javnt og væl, missir tú nógvan smakk. Frá tí tú tendrar maskinuna, til kaffið er runnið út, skulu ganga eini 25 sekund. Annars sært tú á stráluni, at tá hon byrjar at ristast eitt sindur, so er tín espresso klárur.

Tá tú keypir espressomaskinu, er tað týdningarmikið at spyrja seljaran, um maskinan framleiðir nokk av dampi, og um hon hevur manuella skúmarastong. Tað skalt tú brúka, tá tú skalt skúma mjólk til espresso. Brúka fullfeita mjólk – tann føroyska bóndamjólkin er góð til skúming. Tað krevur nakað av venjing at skúma mjólkina ordiliga væl, og tú kanst leita eftir filmsbrotum á Youtube, har tú lærir øll stigini væl. Tú skalt brúka ísakalda mjólk, og tú mást aldrin hita mjólkina uppaftur, bæði tí tað oyðileggur smakkin, og tað kann framkalla bakteriur. Mjólkin skal hitast til 65 hitastig – um tú ikki hevur ein hitamátara, so svarar tað umleið til, tá tú akkurát ikki klárar at halda um kannuna, sum tú hitar mjólkina í. Før skúmarastongina so langt niður í kannuna, sum tú fært hana, tendra fyri skúmingini og før spakuliga stongina upp, so hon akkurát ikki rakar yvirflatan. Um tú rakar yvirflatan, skapar tað stórar luftbløðrur, og tá fært tú ikki eina mjúka, einstáttaða mjólk við mikroskúmi, sum er tað, tú eigur at fáa. Royn teg fram nakrar ferðir, so tú fært skúmara stongina at píska mjólkina í ring. Tá tú ikki fært hildið um kannuna meir, er mjólkin liðug. Banka kannuna nakrar ferðir niður í borðið spakuliga, so allar stórar luftbløðrur fara úr. Tak tín espresso í vinstru hond og mjólkarkannuna í høgru. Halt kaffikoppinum, so kaffið liggur á skák og stoyt nú mjólkina varisliga, men ikki ov spakuliga, inn undir títt crema. Før mjólkina í rundingar og enda við eini strípu av mjólk tvørtur gjøgnumkoppin – tá fært tú tað eyðkenda hvíta hjartað í koppin, og mjólk og kaffi er nú perfekt blandað saman, so smakkirnir allir koma til sín rætt.